Op 26 april 2012 bestaat Natuur- en Vogelwacht De Vijfheerenlanden 46 jaar. Aan het eind van 2012 hadden we 1095 leden. Via onze vereniging zijn 42 leden ook geabonneerd op “Het Vogeljaar”.

HET BESTUUR

Project Samenwerking biodiversiteit Leerdam
In 2013 is het project Samenwerking biodiversiteit Leerdam afgerond. Dit project is voortgekomen uit het convenant dat onze vereniging in 2010 heeft gesloten met de gemeente Leerdam. in dat convenant is afgesproken dat onze vereniging en de gemeente op het gebied van natuurbeheer, natuurbescherming, groenbeheer en educatie gaan samenwerken. In het project ging het om amfibieënbescherming tijdens de “paddentrek”, behoud en herstel van gemeentelijke hoogstamboomgaarden en een nestkasten- project. Voor het biodiversiteitsproject is een financiële bijdrage van circa € 30.000 toegezegd door LEADER (Europees fonds voor plattelandsontwikkeling) (€ 8900), de gemeente Leerdam (€ 5000) en de provincie Zuid-Holland (€ 3900). Onze vereniging heeft een bijdrage in natura (vrijwilligersuren) geleverd wat een waarde van ruim € 12.000 vertegenwoordigt. In 2012 zijn de toegezegde subsidies uitbetaald.

De volgende resultaten zijn behaald:
* Uitgifte van 478 nestkasten
* Inventarisatie broedresultaten (nog niet gepubliceerd)
* 1 educatieve DVD
* 1 educatieve bijeenkomst in de Schaapskooi
* 1 boomplantdag met aandacht voor broedvogels in de hoogstamboomgaarden
* 2 open dagen met aandacht voor de nestkastenacties
* Bezoek van diverse markten met aandacht voor nestkastenactie en hoogstamboomgaardproject
* Jaarlijks een amfibieën overzetactie met vrijwilligers uit Leerdam
* beheeradvies voor een beheerplan voor hoogstamboomgaarden

Project Beleef de boomgaarden (Leerdam)
Dit project heeft als doel het behoud en beheer van hoogstamboomgaarden in de gemeente Leerdam. in dit project werken we samen met de vereniging tot instandhouding van de hoogstamcultuur “De Bongerd”, de gemeente Leerdam en Landschapsbeheer Zuid-Holland. Voor de boomgaard aan de Kerkweg is in het kader van dit project een beheerplan opgesteld. Afgelopen winter zijn er door Landschapsbeheer en leerlingen van het ROC Ottoland 25 nieuwe hoogstambomen in deze boomgaard geplant. Ook zijn er in de Schaapskooi snoeicursussen gegeven en heeft onze vereniging het onderdeel educatie voor de hoogstamboomgaarden verzorgd.

Van de bestuurstafel
In 2012 heeft het bestuur 12 keer vergaderd. In april 2012 is ons bestuurslid Piet Solleveld afgetreden en is Pieter Hellingman aangetreden. De belangrijkste agendapunten voor het bestuur zijn hieronder aangegeven:

Website
In 2012 is door Aart de Gans een nieuwe website ontworpen. Met het bestuur hebben we de opzet en inhoud besproken. Simon Bakker heeft zijn functie als webmaster afgerond. Het bestuur is Simon erkentelijk voor het jarenlang verzorgen van de website. Bij de nieuwe website hebben we meer verantwoordelijkheden voor het bijhouden van de website onder het bestuur en de werkgroepen verdeeld. Centraal punt binnen het bestuur is Pieter Hellingman. In de nieuwe website is de website Kijk vanaf de Dijk geïntegreerd.

Renovatie Schaapskooi
In 2012 is de achterzaal geïsoleerd en gerenoveerd. Deze is nu bruikbaar als museum en als representatieve ruimte. In 2012 zijn plannen gemaakt en offertes gevraagd voor het aanbrengen van zonnepanelen op de Schaapskooi. De uitvoering is gepland voor februari-maart 2013.

Vervanging bus
De werkbus is niet meer door de laatste APK gekomen. In december heeft het bestuur besloten dat de bus vervangen moet worden. Dit is inmiddels voorgelegd aan de leden in een extra ledenvergadering en goedgekeurd.

Periodiek overleg Zuid-Hollands Landschap
Heeft regulier 2x plaatsgevonden. Daarnaast hebben we met ZHL ook de regiodag (voorjaar 2012) en de natuurwerkdag in november voorbereid.

Periodiek overleg met streekcentra
In 2012 is er geen voorzittersoverleg geweest.

Nacht van de Nacht
Wederom door de gemeente Zederik in samenwerking met onze vereniging georganiseerd op 27 oktober.

Open monumentendag
De gemeente Zederik heeft voor de open monumentendag op 8 september een prachtige brochure gemaakt en gevarieerd programma uitgevoerd. Daarbij zijn diverse activiteiten in de Schaapskooi georganiseerd zoals kinderactiviteiten, de griendententoonstelling, een voorproefje van de tentoonstelling “De Boerentuin”, een presentatie van boerenerven en -tuinen, een mini tentoonstelling over vergeten groenten en diverse stands van organisaties.

DVD de Zouweboezem en plaquette
In het kader van het uitbrengen van de DVD over de Zouweboezem heeft burgemeester van Ee van de gemeente Zederik een plaquette met een gedicht van Dirk Vruggink geschonken. In overleg met de gemeente en het Zuid-Hollands Landschap is deze plaquette deze zomer geplaatst nabij de kijkvlonder bij de zwarte sternenkolonie. Op 24 augustus heeft burgemeester van Ee de plaquette officieel onthuld. Ons bestuur was hierbij vertegenwoordigd.

Groenbeheer gemeente Vianen
Het bestuur heeft veel gesproken over het groenbeheer door de gemeente Vianen en de consequenties voor de flora en de fauna. Helaas is het bestuur er niet voldoende in geslaagd om actieve leden te werven om de informatie/inspraakavonden van de gemeente te bezoeken. Bestuurlijk is er wel regelmatig overleg geweest met de gemeente. Helaas is het kappen van bomen en struiken niet zonder consequenties geweest. Zo kreeg het bestuur alarmerende berichten over het vernietigen van de broed- en roestplaatsen van de kolonie ransuilen in de wijk Monnikenhof. In december heeft de rechter de kapwerkzaamheden (voorlopig) stopgezet.

Ruimte voor de Lek
Het bestuur houdt een vinger aan de pols en heeft via Dick Kerkhof een adviserende rol. In het project krijgt het natuuraspect voldoende aandacht. Het plan is in 2012 definitief geworden en eind 2012 aanbesteed. In 2013 wordt begonnen met de inrichtingswerkzaamheden

Hoef en Haag
Ook hierin denkt het bestuur mee. De ontwikkeling van een woonwijk is ingrijpend voor het landelijk gebied maar kan ook nieuwe kansen bieden voor ecologische win-winsituaties. Vooral de relatie tussen water en natuur biedt ontwikkelingsmogelijkheden voor ecologisch waardevolle groengebieden. In februari 2013 hebben Provinciale Staten van Utrecht de provinciale structuurvisie, waarin woningbouw in Hoef en Haag is opgenomen.

Windturbines
Het bestuur heeft bedenkingen van de Stichting het Groene Hart tegen een aantal windturbines in de polder Autena ondersteund. Het bestuur vond de locatie op het industrieterrein geschikter. Onlangs hebben provinciale staten van Utrecht de locatie Autena echter goedgekeurd

Projecten
Het Samenwerkingsproject Biodiversiteit gemeente Leerdam is afgerond. Het project Beleef de Boomgaarden is in uitvoering. Een uitvoerige beschrijving treft u elders in dit jaarverslag aan. Het upgraden van het project Kijk vanaf de Dijk met onder andere een QR route (Quick Response streepjescode waarmee je met een smart Phone informatie, bijvoorbeeld een filmpje, krijgt te zien) kreeg nog geen instemming van het bestuur

Lekdijk- en Diefdijkverzwaring
Op 27 april vond de officiële starthandeling plaats van de versterking van de Diefdijk. In 2012 zijn hier en daar bomen gekapt en bij Heukelum damwanden geplaatst. Het meeste werk zal pas na de zomer van 2013 uitgevoerd worden. Het plan houdt zo veel mogelijk rekening met de hoge landschappelijke en natuurwaarden die hier aanwezig zijn. Langs ongeveer 40% van de Diefdijklinie zullen maatregelen uitgevoerd worden. Op de meeste plekken worden aan de Gelderse kant in de aan de dijk grenzende percelen kleilagen aangebracht om de kans op piping te verkleinen. Slechts hier en daar zijn maatregelen gepland aan de Zuid-Hollandse/Utrechtse kant: plaatselijk aanbrengen van een steunberm of het plaatsten van een damwand.
De Lekdijk tussen Put Everstein en het Fort bij Everdingen moet ook weer verbeterd worden, ondanks dat deze dijk in de jaren ‘90 al versterkt is en er in de uiterwaarden nevengeulen zijn aangelegd De dijk is hoog genoeg, maar er zijn problemen met piping en de stabiliteit. Het plan is om vooral klei-ingravingen en steunbermen aan te brengen, soms binnendijks, soms buitendijks. Op twee plekken wil men binnendijks een verticaal kwelscherm aanbrengen. Het Rijks lnpassingsplan is eind december ter inzage gelegd. Wij blijven het volgen.

Berry van Arkel, voorzitter

WERKGROEP ONDERHOUD SCHAAPSKOOI
Deze werkgroep doet onderhoud aan het gebouw, ‘t parkeerterrein en het grasland van de Schaapskooi. De werkzaamheden bestaan uit kleine reparaties, grindharken (met een harkmachine), snoeien van de houtwal, meidoornhaag knippen, onkruid wieden, tent opbouwen en afbreken, baggeren van de sloot waar de machine niet kan komen, bloemenstrook inzaaien. De werkgroep bestaat uit een coördinator met assistentie van een aantal personen in wisselende samenstelling.

Piet Solleveld

BEHEER SCHAAPSKOOI
De verbouwing van de achterzaal welke in 2011 was gestart is dit jaar afgerond, het zaaltje ziet er fraai en licht uit. De ruimte is nu ook behaaglijk warm te stoken en is al vaak gebruikt. Ook de meterkast is aangepast aan de eisen van tegenwoordig, hierin zit nu ook de watermeter zodat we deze niet meer buiten op hoeven graven als we er bij moeten zijn. Nu kan alles weer gewoon zijn gang gaan en dat gebeurt dan ook. Naast al onze eigen normale clubactiviteiten zijn er dit jaar weer mandvlechtdagen geweest en is een vogelcursus georganiseerd. Buiten de vaste medegebruikers van de Schaapskooi om ontvingen we dit jaar meer groepen van allerlei pluimage. Verder zijn we betrokken geweest bij evenementen welke door anderen werden georganiseerd, zoals de regiodag van het Zuid-Hollands Landschap op 21 maart, welke mede door het opgegeven slechte weer slechts mondjesmaat werd bezocht. Met gemeente Zederik waren we nauw betrokken bij de organisatie van Groene Monumentendag op 8 september. Het was deze dag schitterend weer, in de grote tent stonden wat stands van deelnemende organisaties en mensen konden een mooie speciaal voor deze dag uitgezette route wandelen.
Ook voor kinderen was er een leuk programma. Het was helaas niet heel druk, er was deze dag veel te doen in de regio. De eenmalig gehouden vaarexcursies in het Zouwegebied waren wel zeer succesvol. 27 oktober was het Nacht van de Nacht, ook hierbij waren we door Zederik betrokken. Dit was een enorm succes, voor en achterzaal zaten bomvol] met kinderen en hun ouders. Na het drinken van een glas hoogstamsap of koffie met daarbij een koek, werden lampions geplakt. Er volgde een toneelstukje met als onderwerp de lichtvervuiling in Europa. Daarna trok men in optocht naar de boerderij van de gebroeders Kool waarbij de zelfgemaakte lampions goed van pas kwamen. Hier werd in de donkere stal een spannend verhaal verteld en kreeg iedereen een mok warme chocolade.

Door al die groepen en organisaties, maar zeker ook door de veel grotere verkoop van streekproducten in december draaiden we een fors hogere omzet dan vorige jaren. Na een veel geld kostende verbouwing is dit mooi meegenomen.
Door de extreem kleine fruitoogst leek het er op dat, er voor het eerst in 25 jaar geen eigen hoogstamfruitsap geperst zou worden. Maar door aankoop van een partijtje onbespoten peren is dat toch nog gelukt en is er tot de volgende oogst voldoende voorraad,

Ook dit jaar gaan we weer allerlei leuke dingen doen, let op de groene pagina in de Domphoorn, wij van het beheers team ontvangen u graag.

Arie Versluis.

DE GROENE WINKEL

In de Groene winkel Worden uitgaven op het gebied van de natuur aangeboden van het KNNV, ook voor de jeugd, van de Vlinderstichting, van Tirion en de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie. Daarnaast zijn nog een aantal boeken van Astrid Kant over Weidevogels in voorraad en van Piet Hein Spieringhs een beperkt aantal van zijn boek: Van Wilg naar mand. De keuze aan zoekkaarten is uitgebreid met zoekkaarten over bijen en hommels en speciale informatiekaarten over het leven van de honingbij en de wilde bij. Dit in het kader van het jaar van de bij.
De onderwerpen van de wenskaarten in het rek werden steeds aangepast aan het seizoen en de voorraad aangevuld.
Voor de diverse DVD’s over tuinvogels, roofvogels en uilen kon men bij ons terecht, evenals voor de DVD over de Zouweboezem.
Nestkasten, gemaakt in eigen beheer werden goed verkocht, evenals de zwaluwennesten van Vivaria en een aantal speciaal bestelde en voor ons gemaakte eendenbroedkorven. Het is de bedoeling onze werkzaamheden in het komend jaar op deze manier voort te zetten.

Sonja van Baren

 

WERKGROEP COLLECTIE EN BEHEER
De Vogel en Zoogdieren collectie is in het afgelopen jaar uitgebreid met enkele vogels en muizen. Bij de preparateur liggen nog enkele dieren te wachten op preparatie voor onze verzameling. Deze zullen in de loop van dit jaar in de Vitrinekasten geplaatst kunnen worden.

Cees Gielis

WERKGROEP EDUCATIE

Bezoek scholen aan de Schaapskooi

In 2012 zijn 3 projecten georganiseerd voor de leerlingen van de basisscholen met als thema’s: “Amfibieën”, “Vlinders” en “Paddenstoelen”. Daarnaast is er in het kader van het project “Beleef de Boomgaard”, dat in samenwerking met de gemeente Leerdam en De Bongerd, vereniging tot instandhouding van de hoogstamcultuur wordt uitgevoerd, een project speciaal voor de basisscholen van Leerdam geweest. Hoewel aan dit bezoek voor de scholen geen kosten verbonden waren, heeft helaas slechts één school hiervan gebruik gemaakt. Ook is bij uitzondering ter afsluiting van het schooljaar een groep 4 van een basisschool ontvangen met als onderwerp “lieveheersbeestjes”.
Voor 2013 staan vooralsnog de volgende projecten op het programma:
In het voorjaar: “Water — leven in en om sloot en plas”, meteen na de zomervakantie “Bomen smaken naar meer” over fruit en hoogstamboomgaarden en in het najaar: “Hoe dieren de winter overleven”. De basisscholen in de Vijfheerenlanden worden hierover benaderd, ook als er andere projecten tussendoor zouden komen.
We hopen weer veel leerlingen te mogen ontvangen.

Sonja van Baren

Jeugdactiviteiten
Dit jaar zijn door omstandigheden geen aparte jeugdactiviteiten georganiseerd. Wel heeft de werkgroep meegewerkt aan de organisatie van een dag in en om De Schaapskooi voor Rangers van het Wereld Natuur Fonds, waarbij we 29 kinderen mochten ontvangen.
Verder hebben we onze medewerking verleend aan de Veenweidedag van het Zuid-Hollands Landschap op 21 april en aan de activiteiten voor de jeugd, georganiseerd in en om ons natuurcentrum in het kader van de Open Monumentendag. Vanzelfsprekend waren we er ook op onze traditionele Open Dag in oktober, waar we weer veel kinderen in contact hebben gebracht met de natuur, dit in samenwerking met enthousiaste leden van andere werkgroepen.
In 2013 hopen we weer enkele activiteiten voor de jeugd te organiseren, te beginnen op 4 januari met o.a. het maken van vetbollen voor vogels.

Chris Kramer

 

Dialezingen en Exposities

		Dialezingen 2012
datum	spreker	Onderwerp	bezoekers
01-12	Tromp, Henk	Tussen Herfst en Lente	78
01-26	Lopes Cardozo Marjolijn	Drôme	67
02-09	Muller, Peter	Java /Bali	67
02-23	Winden v/d, Jan	Zouwe met Purperreiger en zwarte stern	95
03-08	Bos, Johan	Roemenië: Karpaten en Donau Delta	57
03-22	Laar van, Erwin	Utrechtse heuvelrug Langbroek	63
10-11	Martinali, Arie	Schotland	65
10-25	Haas de, Wiggele	Paddestoelen van de Biesbosch	44
11-08	Vandevoorde, Jonathan	“Bergen”	70
11-22	Hoof van, Paul	Madagascar	62
12-06	Reitsma, Jogchum	Overijssel	55
12-20	Terlouw, Kees	Peru en Bolivia	66

 

Het totaal aantal bezoekers van 12 lezingen is 789. Dat is gemiddeld 66 bezoekers per lezing, die gemiddeld € 3,13 aan loten kochten. Hoewel het niet de bedoeling is om winst te maken, hielden we hier wat aan over na aftrek van kosten. Het bezoekersaantal is best stabiel. Ik denk dat dat mede komt door de hoge kwaliteit van wat er vertoond wordt. Hierdoor kan ik ook mensen van verder weg aantrekken, wat vaak hogere kosten oplevert.

Periode	Onderwerp expositie	Foto’s van
Jan.-februari	Winter	Henk Tromp
Maart – april	amfibieën	René Krekels
Mei – Juni	Rondane	Hennie Marks
Juli – half sept.	De kleine wereld	Cees Gielis
Half sept. – dec.	Paddenstoelen: kleur, lijnen en structuren	Sonja van Baren
December	Gambia	Paul Cools

De wanden in de grote zaal werden weer versierd met prachtige exposities. De mensen willen graag bij ons exposeren. Wel ben ik zelf actief op zoek gegaan naar exposanten. Maar met twee landelijke fotoclubs (het NFG en Deeldenatuur) die regelmatig in de Schaapskooi hun bijeenkomsten houden, zit ik dicht bij de bron.

Simon Bakker

 

VOGELWERKGROEPEN

Jaarverslag weidevogelgroep VHL 2012
Wat een goed jaar! Eindelijk een beetje succes voor onze weidevogels. We lezen overal dat de weidevogelstand dramatisch naar beneden gaat in heel Nederland, Ook al moeten we er hard aan werken, in de Vijfheerenlanden is het ons toch al die jaren gelukt om de stand op zijn minst gelijk te houden.
Het was een groot voorrecht om twee nieuwe boeren, die graag meedoen, te mogen begroeten. Samen met hun twee achterburen liggen ze langs de Huibert en ze zijn maar liefst goed voor 30 gruttonesten, vele kieviten en tureluurs en zelfs een paartje watersnip wat al vele jaren op dezelfde plaats broedt.
Niet alleen lagen hier veel nesten, de boeren hebben tijdens hun werkzaamheden zo goed beschermd, dat er vele kuikens vliegvlug geworden zijn. Bravo!
Ook was er een nieuwe boer net achter de Diefdijk bij de Lappenheide, die geheel belangeloos om vijf gruttonesten en twee tureluurnesten heen maaide. Dit was ook de boer waar de vier kleine pleviernestjes lagen.
Het weer zat niet mee, langdurige regen is slecht voor kleine kuikens, zeker als ze uit het ei liggen te komen. lk heb dan ook sommige dode kuikens vlak bij de nestkom gevonden. Toch heeft natheid ook zijn voordelen, door de aanhoudende natheid hebben de meeste boeren pas rond 25 mei gemaaid, in plaats van begin mei. Dit zijn de magische drie weken om de kuikens te laten opgroeien.

Legsel per soort 2012

	Totaal	Bekend	Uit	Niet uit	% uit
Graspieper	1	1	1	0	100.00
Grutto	139	128	113	15	88.28
Kievit	240	216	178	38	82.41
Kleine plevier	4	4	0	4	00.00
Krakeend	1	1	1	0	100.00
Scholekster	35	29	26	3	89.66
Slobeend	3	2	0	2	0.00
Tureluur	35	35	34	1	97.14
Watersnip	1	1	1	0	100.00
Totaal	459	417	354	63	84.89
% van bekend	resultaat		84.89	15.11

 

Ik heb veel energie gestoken in het ringen van grote gruttokuikens, een lastige klus maar zeer waardevol. Als alles goed gaat met de kuikens is er veel informatie uit de ringgegevens te verzamelen, het is immers mogelijk de vogels dan jaren achtereen individueel te volgen. Het is me gelukt om 26 kuikens van kleurringen te voorzien. Meer dan de helft heb ik na het uitvliegen in goede conditie weer teruggevonden, met name in de Biesbosch en in de Linge-uiterwaarden in Kedichem.
We weten hoeveel kuikens we in Nederland hebben geringd in 2012 en hoeveel ongeringde zijn aangetroffen op de verzamelplaatsen. Na lang rekenen zijn we tot de conclusie gekomen dat er meer dan 11000 gruttokuikens groot zijn gekomen. Kortom een fantastisch jaar!
Hopen dat ze weer snel terugkomen naar de Vijfheerenlanden. We gaan dan ook met veel enthousiasme het nieuwe voorjaar tegemoet.

Astrid Kant

Werkgroep nestkasten
Deze werkgroep hangt nestkasten op in verschillende gebieden in de Vijfheerenlanden, en maakt deze elk jaar schoon. Waar de kastjes vernield worden door mensen, grote bonte spechten of wespen hangen we geen nieuwe meer op. In Bolgarijen waren een aantal kastjes open gemaakt. Is dit het werk van vandalen of van een grote bonte specht die ’t kunstje geleerd heeft om ‘t haakje op te lichten?
We hadden 43 kastjes bebroed door koolmezen, 34 kastjes door pimpelmezen, 4 door grauwe vliegenvangers, 1 door een boomkruiper, 3 door huismussen en 7 kastjes bebroed door ringmussen.

Piet Solleveld en Gerrit Zijderveld

Vogelwerkgroep
In het voorjaar van 2011 werd onze werkgroep opgericht. Met veel enthousiasme zijn negen vogelaars toen aan de slag gegaan. Er werden plannen ontwikkeld en (deels) in uitvoering genomen. Contacten werden gelegd en onderhouden met externe deskundigen en instanties.
Inmiddels heeft de nog jonge werkgroep al 14 leden. Binnen de werkgroep beschikken we over vaardigheden op een aantal gebieden: kennis van de soorten, inventarisatiekunde en deskundigheid op het gebied van kennisoverdracht. We stellen ons ten doel de Vijfheerenlanden grondig op de vogelkaart te zetten Maar ook willen we graag onze vergaarde kennis met anderen delen. Bovenal willen we de aandacht voor de vogelwereld bij een groot publiek bevorderen.
Vogelcursus. Voor 33 deelnemers werd in het voorjaar een vogelcursus voor beginners georganiseerd. Verdeeld over vijf avonden, in de periode 15 februari tot 18 april, werden de min of meer algemene soorten behandeld. Aansluitend op de zaterdag werd een vogelexcursie aangeboden. De cursus was een groot succes en zal in het volgend jaar nog eens worden herhaald.
Scholing en vorming. Enkele werkgroep leden hebben zich, onder deskundige leiding, in de maand mei bekwaamd in het inventariseren van broedvogels. in het bosgebied achter de Schaapskooi werden zogenaamde inventarisatierondes gelopen. De opgedane kennis zal goed van pas komen bij toekomstige tellingen.
Purperreigers. Van half juli tot en met augustus hebben we meegedaan aan een onderzoek naar slaapplaatsen van purperreigers. Diverse slaapplaatsen werden gevonden en gedurende een aantal avonden werden de daar verblijvende vogels geteld. De gegevens zijn verstrekt aan een onderzoeksbureau.
Open dag. Op 6 oktober heeft onze werkgroep zich gepresenteerd op de “open dag “ in en bij de Schaapskooi. Op het terrein achter ons verenigingsgebouw werden vogels gespot in het kader van Eurobirdwatch.
Watervogeltellingen. Voor Sovon hebben we in november en december zogenaamde watervogeltellingen verricht. In overleg met Sovon hebben we in de Vijfheerenlanden een aantal relevante blokken bepaald. In die blokken, grote poldergebieden en waterpartijen, werden alle watervogels geteld, die gedurende een bepaalde dag van de maand aanwezig waren. In drie groepen hebben we zodoende een flink stuk van ons gebied in kaart gebracht. Met name de grote aantallen ganzen en eenden maakten de tellingen niet altijd eenvoudig, maar door systematisch te werken is dat uiteindelijk toch gelukt. De gegevens zijn verwerkt en aan Sovon ter beschikking gesteld. Dit project wordt in 2013 gedurende de maanden januari tot en met april voortgezet.
In voorbereiding. Er wordt in 2013 weer een vogelcursus georganiseerd. We zullen de opzet dan iets wijzigen. Twee avonden in februari en twee avonden in mei. Aansluitend weer excursies. In de Linge gaan we, in samenwerking met SBB, vlotjes plaatsen voor de zwarte sterns. In de Zouweboezem gaan we meehelpen de zwarte sterns te volgen (broedgedrag, aantal jongen, aflezen van ringen en dergelijke). 2013 is uitgeroepen tot het jaar van de patrijs. Ook voor dit project zullen wij ons steentje bijdragen door enige tellingen te verrichten. Tot slot staat een bijdrage van ons voor de nieuwe vogelatlas van Sovon op het programma.
Met dank aan allen voor hun inzet.

Eduard Polfliet
(coördinator Vogelwerkgroep)

LANDSCHAPSBEHEER

Jaarverslag VUT- groep: onderhoud knotwilgen
Het afgelopen kalenderjaar heeft ons weer veel bezigheid gegeven en niet minder plezier bij onze werkzaamheden in de natuur. Wij zijn gestart met een toespraak van Gerrit waarbij de toelating van Bart tot lid van de groep na zijn inwerkperiode officieel werd vastgesteld.
Zijn we in januari nauwelijks begonnen met het zagen van de knotwilgen valt Bert uit de boom in de moddersloot, de reservekleding van Bep en 3 behulpzame dames met een warme douche brengen uitkomst. De volgende week sneuvelt de bril van Rien door een vallende tak en een paar weken later zaagt Henk in zijn duim en zoekt met een noodverband naar een dokter in het dorp voor een paar krammen. Ook onze nestor Bep maakte overuren met 5 getrouwen in het wijde veld bij boer Bogers, want het karwei moest af.
Door interne oorzaken volgt een periode met weinig knotwerk en dat stond ons beslist niet aan. We zijn toen wekenlang in een grote boomgaard in Hagestein aan het snoeien geweest van oude perenbomen. Een leuke onderbreking was het opzetten van een 30m. lange tuinhoutwal van onze verzamelde wilgentakken in Vianen met heel mooi weer en op het terras een leuke nazit met de eigenaar.
Het winterseizoen hebben we eind april afgesloten in de Schaapskooi. Met onze vrouwen kregen we van Arie Versluis een heerlijk buffet aangeboden, hoewel op eigen kosten maar wel onmisbaar voor de “teambuilding”.
De fruitpluk voor ons vruchtensap had dit jaar weinig om het lijf, de overvloed van vorig jaar was nu niet aan de orde. De container behoefde niet gehuurd en de mooie nieuwe kisten, door Arie gekocht, werden weinig gebruikt.
Eind oktober zijn we het knotseizoen weer begonnen, nu onder de vertrouwde leiding van onze grote vriend Marius. (Piet heeft steeds meer werk aan of rondom de Schaapskooi). De lang verwachtte nieuwe handschoenen en zaagbladen werden eindelijk aan ons uitgereikt…. (de Vereniging wil op z’n tijd best zuinig zijn, weet je.) Prima uitgerust begonnen we aan de kolossale wilgen bij Zwijnenburg in Meerkerk; het was best weer even wennen, maar voor de lunch kregen we een gastvrije ontvangst bij de overbuurvrouw Doortje. Ook boer v.d. Heiden was een grote klant met een beruchte rij wilgen aan de slootkant en vrijstaande bomen voor de elite knotters, maar de soep in het achterhuis was uitstekend. Zelfs Nol kwam ons hier nog enkele malen te hulp met zijn specialiteit, “hout in de bos” doen. In Schoonrewoerd hebben we in een ware uitputtingsslag 5-jarige bomen gekapt bij van Bemmel, gevaarlijk dicht over het water, en gesleept met de zware takken, ook Bart met zijn zere schouder. Na 2 weken smaakte de boterham goed op het terras in de zon met de eigenaar. Op Oudejaarsdag de wilgen achter de Schaapskooi geknot en de traditionele afsluiting met erwtensoep en brood. Kijken we terug op een mooi jaar waar we met een trouwe groep vrijwilligers elke woensdag lekker buiten aan het werk zijn geweest voor de club en onze conditie.

Bert den Breejen

Hoogstamfruitgroep
Afgelopen jaar begon voor onze groep weer met de jaarlijkse snoeiwerkzaamheden en het opruimen van het afgezaagde hout. Daarna zag men al snel dat de oogst wel eens tegen zou kunnen vallen. We hielden er in 2011 al rekening mee, de beheers commissie heeft toen een extra voorraad sap laten persen. In de hoogstamfruitteelt kent men namelijk de zogenaamde beurtjaren, in zo’n jaar, volgend op een topoogst volgt meestal een kleine oogst. Maar er speelden meer factoren een rol. In januari was de temperatuur extreem hoog waardoor de sapstroom in de bomen al op gang kwam, in de daarop volgende zeer strenge vorst is veel bevroren en verloren gegaan. Er was dus weinig bloei en toen het in de tijd van de perenbloesem ook nog eens te koud bleek voor bijenvlucht was daar nauwelijks bestuiving.

Het gevolg, we hadden nauwelijks te plukken de totale oogst was een kleine 2500 kilo appels, we hadden bijna geen peren. Ter vergelijking in 2011 plukten we 30.000 kilo fruit. Er werd bij toerbeurt geplukt want we hadden dit jaar aan een kwart van de vrijwilligers genoeg.

Nadat de beheers commissie onbespoten peren bij kon kopen, hebben we de helft van de appels naar het persbedrijf in Breukelen gebracht. En zijn toch nog 3 pallets Hoogstam appelperensap geperst. Deze konden we in een keer vervoeren en zijn naar Van de Scheur Logistiek gebracht. Hier mogen wij al jaren onze hoogstamsappen gratis opslaan. Dit bedrijf te Vianen is hiermee een belangrijke sponsor voor onze vereniging.

Na de oogst zijn de kisten opgeborgen, zijn de ladders in de lijnolie gezet en is de veldschuur netjes opgeruimd. In december werden in de boomgaard van Bikker aan de Kerkweg te Schoonrewoerd een aantal jonge hoogstamfruitbomen gepoot, dit ter vervanging van bomen die dood waren gegaan of noch amper levensvatbaar zijn. De bomen werden gepoot door leerlingen van AOC Groencollege Ottoland onder supervisie van Landschapsbeheer Zuid-Holland

Nu wordt er al weer gesnoeid en kan de cyclus opnieuw beginnen. We hopen voor 2013 op een grotere oogst want afgelopen jaar hebben we zeker de liefhebbers van onze stoofperen teleur moeten stellen.

Arie Versluis

PLANTENWERKGROEP
Met de planten werkgroep gaan we van april tot september ongeveer 1 maal per maand op planten excursie. Dit jaar zijn we naar verschillende gebieden geweest. We zijn gestart en geëindigd met de uiterwaard bij Everdingen, waar we al jaren regelmatig de planten inventariseren.
Daarnaast zijn we een keer naar de Tichelgaten bij Buren, de uiterwaard bij de Lek te Vianen en naar het Heuff terrein in Vuren geweest.

27 april: De eerste keer bij Everdingen langs de Lek.
Bij Everdingen is het een mooie plek om planten te zoeken, het is een paar jaar geleden op de schop geweest en er zijn geulen gegraven. Daardoor zijn er nu allerlei bijzondere planten te vinden. We vinden er altijd esparcette, smalle en ruige weegbree, echte en gewone hoornbloem, pimpernel, knolboterbloem, watereppe, echte karwij, moerasandoorn en veldsalie.

6 juni: De tweede keer in Everdingen.
We hebben deze keer 51 verschillende plantjes gevonden met als bijzondere planten beekpunge, blaassilene, grote ratelaar, bloedzuring, ringelwikke, reukgras, watermunt en zeegroene rus.

30 juni: We maken een uitstapje naar de Tichel gaten bij Buren.
De Tichelgaten van Buren, ook wel de Put van Buren genoemd, is een verrassend mooi gebied. voor 1940 heeft een steenfabriek de hier aanwezige klei gebruikt voor de productie van stenen, waardoor de plassen zijn ontstaan. De zandgronden die onder de klei zaten vormen een voedingsbodem voor allerlei bijzondere planten. We hebben 47 verschillende planten opgeschreven ( ingesproken door Jopie). Wat ons opviel was, dat er heel veel moeraswespen orchissen stonden, honderden, en ook een aantal rietorchissen. Het is een heel mooi gebied voor planten met een aantal aparte soorten, zoals brunel, duizendguldenkruid, gewone agrimonie, grote ratelaar, kamgras, nagelkruid, ringelwikke, schijfkamille veldlathyrus, en vierzadige wikke.

14 juli: De vierde keer gaan we naar de uiterwaarden van Vianen.
Dit is een bekend gebied van de excursies van Dick Kerkhof voor 750 jaar Vianen. We beginnen bij de Zwemput en lopen langs de Lek onder de Viaanse brug door. Dit is een gebied waar ruige weegbree en geoorde zuring, kattendoorn, knolribzaad, kompassla , kruisbladwalstro, kruisdistel , veldlathyrus, watermunt , Wilde betram, Wilde reseda en wouw groeit. Deze planten hebben we ook gevonden, totaal hebben we hier 85 verschillende planten gevonden.

11 aug.: De vijfde keer gaan we naar het Heuffterrein in Vuren.

 

Hier stond vroeger een steenfabriek langs de Waal. Alleen de oude steenbakoven staat er nog, zie foto. Op dit terrein vinden we altijd bijzondere planten, zoals bezemkruiskruid, knopig helmkruid Sikkelklaver, slangenkruid, wilde reseda, moerasandoorn, veldlathyrus, vijfdelig kaasjeskruid, vlasbek, wilde betram, wilde marjolein, zomerfijnstraal, wit vetkruid, zeepkruid, en zandteunisbloem. Totaal hebben we hier 68 soorten planten gevonden.

22 sept.: Als laatste zijn we nog een keer naar de uiterwaard bij Everdingen geweest.
We zien hier 74 verschillende planten, met o.a. klein vlooienkruid en moerasdroogbloem.

Alle plantenlijsten van deze excursies staan op onze website: Natuurcentrum.nl onder plantenexcursies. Verder hebben we op 3 donderdagavonden in de Schaapskooi een aantal planten gedetermineerd die we zelf verzameld hebben.

Thijmen, Jans, Jannie, Jopie, Jules, Peter en Bart

AMFIBIEËNWERKGROEP
Dit jaar vond de amfibieëntrek plaats tussen 23 februari en 26 maart. Op 26 avonden werden trekbewegingen waargenomen. Meestal betrof het kleinere aantallen, maar op een paar avonden was er sprake van topdrukte.
Als het flink regent, bij een relatief hoge temperatuur, is een massale trek te verwachten. Wij zorgen ervoor tijdig op de dijk te zijn en meerdere keren een traject te inspecteren. leder aangetroffen diertje wordt overgezet en geteld. Elk jaar kunnen we ons vervolgens een beeld vormen van de trekbewegingen op bepaalde dijkvakken. Jarenlang noteren van trekgegevens heeft ons geleerd, dat vaak op drie of vier avonden massale trek voorkomt. Nu hadden wij er vier( 18,6%, 22,9%, 15,4% en 9,8%).

Ons aandachtsgebied betreft de Lekdijk tussen Lexmond en Everdingen (tot het Fort) en drie locaties: in en rond Leerdam (lndustrieweg en Horndijk in Leerdam en het Lingedijkvak Leerdam – Kedichem). Onze werkgroep telde dit jaar 28 vrijwilligers.

Voor het dijkvak Lexmond – Everdingen zijn per soort de volgende onbeschadigde aantallen geteld, 1361 padden; 277 kleine salamanders; 150 bruine kikkers; 36 heikikkers en 18 kamsalamanders. Hierbij moet worden aangetekend, dat veel meer diertjes de dijken zullen zijn overgetrokken (een veelvoud van 5 wellicht). Wij zijn namelijk niet de hele nacht op de dijk, maar enige uren op de avond. Als het blijft regenen, zal de trek de hele nacht doorgaan. Gelukkig is er dan geen of weinig verkeer.
Dood van de weg geraapt werden, 489 padden, 29 kleine salamanders, 37 bruine kikkers, 2 heikikkers en 6 kamsalamanders. Uitval is vrijwel niet te voorkomen. Zelfs een beperkte autocapaciteit, maakt een flink aantal slachtoffers. De trage padden en salamanders zijn dan nog eens extra in het nadeel, omdat zij soms enige minuten nodig hebben een weg over te steken. Koelt het wat af, dan stoppen ze vaak, of keren zelfs om (maar dat gaat ook erg traag). Kikkers zijn meestal met een paar flinke sprongen aan de overkant. Voor de regio Leerdam telden wij levend: 673 padden, 132 kleine salamanders, 70 bruine kikkers, 5 heikikkers en een kamsalamander. Helaas ook veel dode diertjes: 242 padden, 23 kleine salamanders, 16 bruine kikkers en 2 heikikkers.

Totaal telden wij (levend en dood) dus 3569 amfibieën, waarvan toch nog erg veel door het verkeer omgekomen diertjes. Levend = 2723 en dood = 846. Het laat zich raden, dat de verhoudingen nog heel anders komen te liggen als wij niet regen, wind en verkeer trotseren op de dijk.

Overzicht van de afgelopen jaren
Noot bij het overzicht: tot 2009 hebben de cijfers betrekking op de regio Lekdijk. Vanaf 2009 Lekdijk en regio Leerdam.

 

Jaar	Padden	Kleine salamander	Bruine kikkers	Hei- kikker	Kam- salamander
2011	2531	736	519	57	34
2010	2499	1550	298	47	43
2009	1273	1319	165	53	36
2008	1545	451	163	24	35
2007	1380	437	90	5	41
2006	1909	934	90	13	37
2005	2840	423	194	51	5
2004	1359	697	83	23	10
2003	1394	539	77	28	2
2002	1525	322	85	23	17
2001	1927	1243	142	32	91
2000	1224	429	91	19	75
1999	1191	575	138	32	101
1998	1115	650	156	45	115

Zoals uit de overzichten blijkt, kunnen de waargenomen aantallen per jaar nogal verschillen. Dat kan komen door externe omstandigheden. Bijvoorbeeld een strenge vorstperiode, werkzaamheden in of bij de biotopen (dijkversteviging). Ook kunnen we een deel van de trek hebben gemist (onverwachte trek zeer vroeg in het seizoen; trek laat in de avond of nacht). Dit jaar telden we beduidend minder kleine watersalamanders (ongeveer de helft van 2011). De bruine kikkers zelfs minder dan de helft. Ook duidelijk minder heikikkers en kamsalamanders. De padden deden het met 80% een stuk beter.
In februari was er sprake van een strenge vorstperiode. Mogelijk hebben amfibieën in hun winterbiotopen daar sterk onder geleden. Bruine kikkers bijvoorbeeld overwinteren vaak in het water en hebben wellicht te lang onder het ijs moeten verblijven. Vrij snel na de dooi zijn de salamanders gaan trekken en wel zo spoedig, dat we ze nog niet hadden verwacht. We hebben er misschien veel gemist. Winteruitval is natuurlijk ook een mogelijkheid.

Diverse instanties scheppen voorwaarden tot uitbreiding en verbetering van biotopen. Met name een kwetsbare soort als de kamsalamander profiteert hiervan. Met de gemeente Leerdam hebben wij ook in 2012 overleg gevoerd, over te nemen maatregelen tegen uitval door verkeer, op een aantal wegvakken. Dit constructieve overleg heeft wederom geresulteerd in een plan van aanpak. Twee (lange) dijkvakken en een weg werden voor verkeer afgesloten. De hekken werden geplaatst als amfibieëntrek te verwachten was. Daartoe is een protocol afgesproken. Bewoners mogen uiteraard door de afzetting en zij zijn geïnformeerd over de afsluitingen. Het overige verkeer werd omgeleid. De drie locaties zijn gekozen, omdat bekend is, dat daar veel amfibieën trekken, maar ook vele door autowielen de overkant niet bereiken. Diverse inwoners van Leerdam hebben positief gereageerd op informatie, die door de gemeente en de media is verstrekt. Sommige hebben aangeboden mee te willen helpen bij de “paddentrek”. In 2009 zijn we beperkt begonnen met overzetten in de regio Leerdam. Vanaf 2010 zijn de activiteiten, door de inzet van meer vrijwilligers, sterk uitgebreid.

Ook dit jaar mochten wij een aantal meldingen van ringslangen ontvangen uit de omgeving van Leerdam en Schoonrewoerd. Waarnemingen uit de Vijfheerenlanden van heikikkers, kamsalamanders en ringslangen zien wij ook in 2013 graag tegemoet!

Tot slot wil ik onze enthousiaste werkgroep leden bedanken voor hun grote inzet!

Eduard Polfliet (coördinator amfibieënwerkgroep)

WERKGROEP INSECTEN
De Insecten Werkgroep heeft in het afgelopen jaar wederom haar maandelijkse bijeenkomsten gehouden op de tweede woensdag van de maand. De bijeenkomsten werden gemiddeld door 10 mensen bezocht. insecten werden gedetermineerd, interessante dieren getoond en besproken en onderhoud gepleegd aan de collectie insecten van de Vijfheerenlanden. Door de werkgroep leden is in het afgelopen jaar extra aandacht besteed aan het inventarisatieproject Natuur Reservaat “Overboeicop”. Ten behoeve van de bibliotheek zijn enkele naslag- en determinatiewerken aangeschaft.
Het in januari 2012 is begonnen met een inventarisatie van het natuurgebied achter de Schaapskooi, zal in 2013 worden voortgezet. De verzamelmethode zal anders zijn om een zo groot mogelijk variatie in soorten te krijgen. Er zal met licht geïnventariseerd worden. Daarnaast zal meer aandacht worden gegeven aan water insecten en het kweken van larven.

Cees Gielis

EXCURSIEWERKGROEP
In 2012 organiseerde de excursiewerkgroep 21 excursies. Daarnaast organiseerde Jopie 25 excursies op korte termijn. Totaal namen ongeveer 320 personen aan deze excursies deel. Met gemiddeld ongeveer 7 deelnemers per excursie.
Jopie startte het nieuwe jaar met 2 excursies, op 4 januari een wandeling in Naarden Eng met veel gele trilzwammen op de grond. En op 14 januari een wandeling op Landgoed Beerschoten. De boomklevers en grote bonte spechten waren duidelijk aanwezig. Het wordt te veel om alle excursies op te noemen, maar we zullen er een aantal uit kiezen. Met Jules gingen we op 22 januari naar de bossen bij Doorn. We maakten een mooie wandeling door de Kaapse bossen, met veel paddenstoelen onderweg en we hadden een prachtig uitzicht op de toren van 26 m.
ln februari is Jopie weer 3 keer op pad geweest, o.a. naar Lage Vuursche, Zeist en Spakenburg.Bart gaf een excursie bij Heukelum met o.a. veel ganzen en eenden op de Koornwaardplas In maart gingen we met
Gerrit naar de Biesbosch met 10 deelnemers, de topper was deze keer de klapekster die wel 15 minuten bleef zitten. De Zouwe is altijd een prachtig gebied in april, met o.a de waterral, purperreiger en cetti’s zanger, en natuurlijk de fitis, tjif tjaf, zwartkop, blauwborst, snor, kleine karekiet, rietgors, rietzanger, grutto en tureluur ( met Jules, Rein en Bart). Begin mei ging Eduard naar de Lek bij Everdingen, ook en prachtig vogelgebied, met o.a. de kemphaan, rosse grutto en de zwarte ruiter. Eind mei gingen we naar de Tenella plas bij Voorne met heel veel orchideeën, de spotvogel en de nachtegaal. In juni hadden we onze jaarlijkse excursie naar Limburg met heel veel mooie landschappen, planten, vogels, enz. Zoals altijd weer goed verzorgd door Leo en Sonja. Op 15 juni ging Jopie bij Houten ringslangen bekijken. ln juli waren we met Gerrit in de Ooipolder. Nico Leenders was onze gids, We zagen o.a. de roodborsttapuit en jonge zwarte stems. Ook voor de plantenliefhebbers was er veel te zien zoals zwanenbloem en zeepkruid, met in de plassen de watergentiaan.
Elk jaar verzorgt Anko de Graafi een vlinderexcursie voor ons op de Veluwe. Dit keer in augustus bij Wekerom; we

hebben toen heel veel koninginnenpages gezien op akkerdistels. we hebben vogels gezien, zoals tureluurs, groenpootruiters, zilverplevieren en geoorde futen. In september was de Biesbosch aan de beurt met Jules,
hier zagen we de visarend vliegen. Eind september gaan we elk jaar een weekend near Texel. In de vogeltrektijd zijn hier o.a. de bonte en drieteen strandlopers, goudplevieren, lepelaars, rosse grutto en blauwe kiekendief
te zien. We zijn 1 dag met de veerboot naar de Kroonpolders op Vlieland geweest. In november hebben we paddenstoelen bekeken in de Kaapsebossen bij Doorn. De Flevopolder was op 16 december de laatste excursie
2012 met Eduard. Hier zien we altijd veel watervogels, zoals de brilduiker, nonnetje, wilde zwaan, Zilverreiger en ook veel edelherten en koninkpaarden.
Met de tussendoor excursies meegeteld hadden we gemiddeld 4 excursies per maand soms ver weg, maar meestal dichtbij, Tijdens de meeste excursies keken we naar vogels, plantjes, vlinders en paddenstoelen. De excursiecommissie heeft voor 2013 alweer en serie nieuwe excursies gepland.

Bart, Jopie, Jules, Gerrit, Eduard en Rein

REDACTIE DE DOMPHOORN, ONS VERENIGINGSBLAD
De Domphoorn verscheen ook dit jaar keurig vier keer met nieuws, actualiteiten, terugblikken en zaken om over na te denken. Vier keer ook een kleurige voorkant met een afbeelding die past bij het seizoen of bij één van de artikelen. Ook in de binnenkant van ons blad verschijnen meer en meer foto’s. Jammer genoeg nog wel in zwart wit.
Er worden eigenlijk naast de vaste bijdragen ook voor elke Domphoorn wel weer nieuwe stukjes aangeleverd. Wij zijn daar erg blij mee. Het is leuk om niet steeds stukjes van dezelfde hand te lezen in ons verenigingsblad. Met name nummer 2 was dit jaar rijk gevuld met vogelwaarnemingen. Daaraan kan je goed zien dat wij in een streek wonen waar veel te zien is, en dat wij vogelaars hebben in de club die niets zomaar voorbij laten vliegen.
Dank aan allen die bijdragen hebben geleverd aan onze Domphoorn in welke vorm dan ook.

Jolanda Lemcke

VOGELWAARNEMINGEN
De vogelwaarnemingen die digitaal worden doorgegeven, worden ieder kwartaal door Hans Evers bewerkt, geschikt gemaakt voor plaatsing in de Domphoorn en voorzien van een inleiding. Met dank aan Hans Evers en alle mensen die hun waarnemingen doorgeven.

WERKGROEP WINTERVOEDERING
Deze werkgroep is dit jaar niet tot actie overgegaan.

BEDANKT
Het bestuur wil de contactpersonen van de verschillende werkgroepen bedanken voor het insturen van hun jaarverslag. Zonder hun bijdrage was het niet mogelijk geweest dit jaarverslag te maken.

Wim Pons, Secretaris.